Ēamėt: Greqia po asimilon brezin e dėshmitarėve
Nga Miranda Vickers
Disa ēamė besojnė se qeveria greke po e zgjat vonesėn e adresimit zyrtar tė ēėshtjes ēame me shpresė qė dėshmitarėt okularė, tė akteve mizore tė ndodhura nė Ēamėri, do tė vdesin, dhe kjo do tė ndikojė nė zbehjen e ēėshtjes ēame. Pėr shembull, rasti i masakrės sė popullsisė ēame nga qeveria greke nė verė tė vitit 1953, e cila pėrfshinte vrasjet e grave dhe fėmijėve tė varrosur nė njė varr tė pėrbashkėt nė Filat, ėshtė parė dhe dėshmuar nga ēamė tė ndryshėm. Sidoqoftė, ka njė paraqitje racionale nė Greqi, e cila pranon masakrat dhe shpėrnguljen masive tė ēamėve myslimanė, por tregojnė se nė kaosin e luftės ajo nuk ishte nė tė vėrtetė plotėsisht faji ynė. Nė tė vėrtetė, me rastin e zhvillimit tė ndėrkombėtarizimit nė mėnyrė polemike tė ēėshtjes ēame, ekziston mundėsia qė tė bėhen disa diskutime nėn ndikimin e Britanisė nė kėto ngjarje, siē zakonisht ėshtė besuar qė lideri monarkist i forcave tė EDES, kolonel Napoleon Zervas po vepronte nėn urdhrat e anėtarit tė misionit britanik (C. M. Voodhouse), nė lėvizjen kundėr ēamėve nė vitet 1943-44. Voodhouse ka mbrojtur vendimin duke deklaruar nga ana e tij qė konflikti etnik nė Epir, gjithashtu dhe luftimet mes krahėve tė ndryshme tė lėvizjeve greke kundėr akseve, tregonte qė dy divizionet e ushtrisė sė kontrolluar nga komunistėt e ELAS ishin bllokuar nė Epir dhe kjo ndihmoi tė shpėtojė forcat britanike nėn komandėn e gjeneral Scobie nga humbja nė betejėn e Athinės nė vitin 1944.
Marrėdhėniet
Pėr tė qenė sa mė korrekt me popullin grek, kjo ėshtė krejtėsisht e kuptueshme pse ata kanė pak simpati ose pak njohuri tė sakta pėr ēėshtjen ēame. Atyre u ėshtė mėsuar njė historiografi shumė e thjeshtėsuar pėr rajonin e Epirit: Ata shqiptarė qė lanė brigjet dhe ultėsirat e Epirit ishin turq tė vėrtetė, kurse ata qė qėndruan nė kodra ishin kristianė, p.sh, shqiptarėt qė ishin lejuar tė qėndronin dhe pronarėt myslimanė turq qė u larguan, grekėt vetėm ishin duke marrė mbrapsht tokėn e tyre. Situatė vėrtetė naive edhe pse e paarsyeshme, frika midis disa grekėve tė vjetėr qė pėr tė kthyer ēamėt myslimanė ėshtė e barazvlershme pėr tė kėrkuar kthimin e turqve. Megjithėse mungesa e njohjes sė saktė historike dhe frikės sė rikthimit turk, ėshtė e kuptueshme, gjithashtu dhe fatkeqėsisht ka edhe njė element tė fortė nacionalist brenda Greqisė, e propoganduar nga Kisha Ortodokse Greke, e cila pėrhap pamflete ku proklamon zotėrim tė tokės brenda Shqipėrisė. Grekėt ekstremistė dhe disa njerėz brenda botės ortodokse nė Greqi, ende ushqejnė nė mendje projektet territoriale mbi zonėn minoritare tė Sarandės, brigjet veriore tė Vlorės dhe pėrbrenda Gjirokastrės dhe Korēės. Nga ana e tyre, shqiptarėt nuk kanė qenė asnjėherė tė njohur me vuajtjet e tmerrshme tė popullit grek gjatė Luftės sė Dytė Botėrore dhe Luftės sė pėrgjakshme Civile pasuese greke nė vitet (1944-1949). Ėshtė e qartė qė paragjykimet e vjetra kanė nevojė tė largohen, dhe rajonet historike kanė nevojė tė rivlerėsohen dhe nė tė shumtėn e rasteve tė rishkruhen.
Ligji i Luftės
Njė problem domethėnės qė vazhdon tė pengojė ēdo pėrpjekje pėr tė gjetur njė zgjidhje tė pranueshme pėr ēėshtjen ēame ėshtė se teknikisht gjendja e luftės vazhdon tė ekzistojė midis Greqisė dhe Shqipėrisė. I ashtuquajturi Ligji i Luftės ishte adoptuar nė vitin 1940 nga grekėt kur shteti i tyre ishte pushtuar nga forcat italiane prej Shqipėrisė. Megjithėse ky ligj u hoq nga qeveria greke nė vitin 1987, Parlamenti Grek asnjėherė nuk e ka ratifikuar kėtė vendim. Megjithatė, grekėt diskutojnė se njė gjendje lufte nuk mund tė thuhet se egziston, sepse ajo ishte hequr automatikisht bazuar me ligjet ndėrkombėtare tė vitit 1987. Ēamėt argumentojnė se, meqė pasuritė e tyre u morėn si pjesė e kėtij ligji tė debatueshėm, fakti qė autoritetet greke e deklarojnė kėtė ligj tė pavlefshėm, nuk mjafton ėshtė e nevojshme qė ai tė abrogohet nga Parlamenti.
Ligji i Luftės midis Shqipėrisė dhe Greqisė vazhdon tė jetė njė pengesė pėr marrėdhėniet mes kėtyre dy shteteve tė Ballkanit dhe ėshtė i lidhur ngushtė me zgjidhjen e ēėshtjes ēame. Shqiptarėt e kanė shtyrė Athinėn qė ta adresojė kėtė problem pėr shumė vjet, megjithatė asgjė nuk ka ndodhur. Nė 1 prill 2003, Partia Demokratike e Shqipėrisė (PD), qė nė atė kohė ishte pjesė e opozitės, e kėshilloi Parlamentin Grek qė ta eliminojė Ligjin e Luftės. Gjatė njė konference shtypi, Sekretari pėr Marrėdhėniet me Jashtė, Besnik Mustafaj, tha qė Parlamenti Grek ka aq pushtet sa tė abrogojė Ligjin e Luftės me Shqipėrinė. Megjithatė, tė nesėrmen, Kryeministri grek, Costas Simitis, i tha Kryeministrit shqiptar Fatos Nano se Ligji i Luftės nuk ekzistonte. Kjo deklaratė tregon se sa e gatshme ėshtė Greqia qė ta diskutojė kėtė ēėshtje. Marrėveshja e Miqėsisė dhe Bashkėpunimit midis Greqisė dhe Shqipėrisė, e firmosur nė 21 mars 1996 nga ministri i Punėve tė Jashtme i asaj kohe, Alfred Serreqi dhe kolegu i tij grek, Theodoros Pangalos, nuk pėrmban asnjė gjė pėr ēėshtjen e luftės ose pėr ēėshtjen ēame, pavarėsisht se nė tė ka shumė referime drejt minoritetit grek nė Shqipėri. Neni 20 shpreh se kjo marrėveshje do tė jetė e vlefshme pėr njė periudhe 20-vjeēare. Si rrjedhim, do tė duhet tė kalojnė edhe 10 vjet tė tjera para se marrėveshja tė rishqyrtohet. Njė rishqyrtim i mundshėm mund tė ndodhė vetėm nėse njėra nga dy qeverive do ta kėrkonte atė. Parlamenti grek as nuk ka rėnė dakord ta shqyrtojė, as ta abrogojė Ligjin e Luftės, duke argumentuar se ekzistenca e Marrėveshjes sė Miqėsisė midis dy shteteve e eleminon atė automatikisht. Njė dokument i datės 19 mars 2004, i publikuar nė faqen zyrtare tė internetit tė Ministrisė sė Punėve tė Jashtme Greke, i cili deklaronte se ligji vuri dy shtetet nė gjendje lufte ėshtė eleminuar. Me njė vendim tė qeverisė tė datės 28 gusht 1987, Republika Helene vendosi ta heqė gjendjen e luftės me Shqipėrinė. Firmosja e Marrėveshjes sė Miqėsisė, Bashkėpunimit dhe Sigurimit nga ministrat e Jashtėm tė tė dyja shteteve mė 21 mars 1996 nė Tiranė, konsiderohet si njė bazė shumė e rėndėsishme mbi tė cilėn Shqipėria dhe Greqia kanė forcuar marrėdhėniet e tyre bilaterale dhe i kanė kaluar faqet e sė shkuarės. Sipas kėtij dokumenti, marrėveshja ėshtė ratifikuar nga tė dyja Parlamentet.
