Pasqyra e sistemeve zgjedhore

Pasqyra e sistemeve zgjedhore
(16.04.2008)
Sistemi proporcional rajonal është sistemi që pritet të aplikohet në Shqipëri në zgjedhjet e ardhshme parlamentare. Një ditë më parë, Komisioni Parlamentar i Ligjeve miratoi amendimet kushtetuese të propozuara nga PD dhe PS për reformën zgjedhore, që i hapin rrugën ndryshimit të sistemit elektoral në vend nga një sistem i përzier (maxhoritar+proporcional), në proporcional rajonal, ose si quhet ndryshe sistemi spanjoll. Propozimet e paraqitura në Komisionin e Ligjeve nga deputetë të dy partive kryesore, PD dhe PS, erdhën pas shqyrtimit të disa sistemeve elektorale që aplikohen sot në Europë dhe vlerësimit se cili prej tyre është më i përshtatshëm për kushtet e vendit tonë. Disa sisteme elektorale të analizuara që zbatohen në vendet evropiane janë, Sistemi Gjerman
Ky është nje sistem miks proporcional/maxhoritar, ku shpërndarja e mandateve kushtëzohet thelbësisht nga vota proporcionale. Ky sistem, megjithate, personalizon ½ e mandateve në votim të drejtpërdrejtë. Rezultati është mjaft proporcional, prandaj dhe quhet Proporcional i Personalizuar. Elementet e tij janë: 1-Tavan i hapur i vendeve në Parlament. 2-Balanca “Zona Një-emërore” vs. “Mandate Proporcionale” është 50/50. 3-Konkurrimi në zonat një-emërore bëhet me votim maxhoritar me një raund “Plurality” ose First-Past-The-Post (FPTP). 4- Konkurrimi proporcional bëhet mbi bazë listash te mbyllura me rend të fiksuar në nivel Landi. 5-Nuk lejohen aleancat zgjedhore. 6-Zgjedhësi ka dy vota: Votën e parë (për kandidatin) dhe votën e dytë (për partinë). 7-Përllogaritja fillestare bëhet pas agregimit të votave për partitë në nivel kombëtar. 8- Për t’u futur në konkurrim për marrjen e mandateve, partitë duhet të marrin 5% të votave në prag kombëtar, ose 3 mandate në votimin maxhoritar. 9-Përllogaritja e mandateve bëhet në nivel kombetar, ku i caktohet një numër mandatesh secilës parti mbi 5%, bazuar në votën kombëtare. 10-Formula zgjedhore e përdorur është d’Hondt. 11-Mandatet e secilës parti në shkallë kombëtare shpërndahen sipas votave të mbledhura nga ajo parti në bazë Landi me formulën d’Hondt. 12-Nga numri i mandateve të përfituara nga partia në nivel Landi, zbriten mandatet e përfituara në votimin maxhoritar. 13- Mandatet e mbetura u shpërndahen kandidatëve të listës, sipas renditjes në të. 14-Në rast se numri i mandateve të fituara në maxhoritar është i barabartë me ato që i takojnë nga proporcionali, asnjë kandidat i listes nuk merr mandat. 15-Mandatet e proporcionalit ndahen vetëm midis partive që diferencën midis mandateve proporcionale me ato mazhoritare e kanë pozitive. 16-Në rast se partia në Land ka fituar me shumë mandate mazhoritare se ato që i takojnë nga vota proporcionale, partia i mban mandatet që ka surplus. 17-Surpluset e të gjitha partive, të mbledhura në shkallë kombëtare, quhen “mandate shtesë” dhe çojnë në “shpërthim” të tavanit të mandateve në Kuvend për legjislaturën përkatëse. Ky numër varion nga një legjislaturë në tjetrën.
Sistemi Spanjoll/Ky është një Sistem Proporcional Rajonal (me një nivel - rajonin), ku ndarja e mandateve bëhet mbi baza rajonale. Elementët kryesore të tij janë: 1-Çdo rajoni administrativ i ndahen fillimisht 2 mandate. Totali i mandateve të ndara në këtë mënyrë i zbritet totalit të mandateve të Parlamentit. 2-Diferenca e mbetur, shpërndahet midis rajoneve me një formulë proporcionale, mbi bazën e popullsisë së çdo rajoni (shpërndarja fillestare me 2 mandate secilit qark krijon një deformim në përfaqësim midis rajoneve me popullsi të vogë dhe atyre me popullsi të madhe). 3-Konkurrimi bëhet mbi bazëlistash rajonale të mbyllura me rend të fiksuar. 4-Të drejtën për të marrë pjesë në shpërndarjen e mandateve e kanë partitë që marrin 3% te votave ne nivel rajoni.
Sistemi Bullgar: (Formula: d’ondt – Pragu 5% kombetar)/Ky është njësistem ‘Proporcional Kombëtar’ ku ndarja e mandateve bëhet mbi bazë kombëtare, ndërsa konkurrimi me lista rajonale. Ndarja në nivel kombëtar e mandateve siguron një proporcionalitet të lartë. 1-Mandatet caktohen per çdo qark me formulen d'Hondt, sipas popullsise. 2-Partite konkurrojne me lista rajonale me rend te fiksuar. 3-Të drejtën për të përfituar nga përllogaritja e mandateve e kanë vetëm partitë që kalojne pragun 5% në shkallë kombëtare. Për këtë, llogaritet totali kombetar i çdo partie si shumator i listave rajonale te partive. 4-Përllogaritja e mandateve për çdo parti bëhet në shkallë kombëtare, ku i gjithë territori i vendit është një njësi unike zgjedhore. 5-Kuota e mandateve të çdo partie ndahet më pas midis listave rajonale të asaj partie mbi bazën e votave që ka siguruar secila listë e partisë në rajonet përkatëse me formulën d’Hondt. Pra konkurrimi rajonal ndikon vetëm në shpërndarjen e mandateve të fituara në shkallë nacionale mes listave rajonale të partive përkatëse.
Sistemi Grek/Sistemi Grek është gjithashtu një sistem proporcional me tre nivele (Distrikt – Rajon – Nacional). Konsiderohet si “sistem proporcional i përforcuar”, por që nuk nënkupton se është përforcuar proporcionali, por siguron një deformim të fortë në favor të partisë më të madhe me qëllim përforcimin e rezultatit të partisë kryesore dhe sigurimin e qeverisjes nga një parti e vetme ose një koalicion më pak parti. 1-Mandatet i caktohen distrikteve administrative sipas numrit të popullsisë mbi bazën e një formule proporcionale. 2-Mandatet u shpërndahen partive mbi bazën e votave të siguruara në shkallë distrikti. 3-Shpërndarja bëhet me një formulë me kuotë. Kuota përcaktohet në thelb, duke pjestuar numrin total të votave në shkallë distrikti me numrin e mandateve për t’u shpërndarë në distrikt (formulat e ndryshme variojnë duke siguruar proporcionalitet më të lartë ose më të ulët). 4-Partitë përfitojnë aq mandate sa është numri integer që del nga pjestimi i votave që ka marrë partia në rreth me kuotën në shkallë rrethi. 5-Mandatet që mbeten pa u shpërndarë në nivel rrethi mblidhen me mandatet e mbetura në rrethet e tjera të të njëjtit rajon administrativ, duke krijuar një numër mandatesh për t’u shpërndarë në nivel rajoni. 6-Mandatet ne nivel rajoni shpërndahen mbi bazën e një formule proporcionale me kuotë. Kuota përcaktohet në thelb duke pjestuar numrin total të votave në shkallë rajoni me numrin e madateve për t’u shpërndarë në rajon. 7-Partitë përfitojnë aq mandate sa është numri integer që del nga pjestimi i votave që ka marrë partia në rajon me kuotën në shkallë rajoni. 8-Mandatet e mbetura pa ndarë në nivel rajoni mblidhen në nivel kombëtar, me të njëjtat mbetje nga të gjithë rajonet. 9-Mandatet e mbledhura në nivel kombëtar shpërndahen me formulë me kuotë në shkallë kombëtare. Kuota përcaktohet në thelb duke pjestuar numrin total të votave ne shkallë kombëtare me numrin e madateve për t’u shpërndarë në nivel kombëtar. 10-Partitë përfitojnë aq mandate sa është numri që del nga pjestimi i votave që ka marrë partia në shkallë kombëtare me kuotën në shkallë kombëtare. 11-Mandatet që mbeten pa u ndarë edhe nga ky nivel, i jepen partisë më të madhe si “Prim”, për të rritur shanset e saj në krijimin e qeverisë. (Ndryshimet e fundit të legjislacionit kanë përcaktuar një prim fiks prej 40 mandatesh, i cili zbritet nga totali i vendeve në parlament. Diferenca alokohet në nivel distrikti). 12-Votimi kryhet me një votë të vetme. Vota rajonale përcaktohet nga votat e përftuara në distriktet e rajonit përkatës. Vota kombëtare bëhet duke mbledhur të gjitha votat e marra nga partia në të gjithë distriktet.